VİTAMİNLER VE HORMONLAR

VİTAMİNLER (PDF VE VİDEO SAYFA SONUNDA)

*Canlıların yaşamına devam edebilmesi için sadece karbonhidrat, yağ ve protein almaları yeterli değildir. Bunları kullanabilmesi ve bazı özel fonksiyonlar için az miktarda yardımcı maddelere de ihtiyaç duyar. Bu maddelerin bir kısmı vitaminlerdir.

*Vitaminler, düzenleyici maddelerdir.

*Bileşik enzimlerin koenzim bölümünü oluşturur.

*Sadece bitkiler ihtiyaç duydukları tüm vitaminleri sentezleyebilir.

*Vitaminler enerji vermez ve hücrelerde yapı birimi olarak kullanılmaz.

*Hücre zarından geçebilecek büyüklükte olduklarından sindirilmeden kan dolaşımına katılır.

*Beslenme ile yeteri kadar alınmazsa öncelikle kandaki vitamin miktarı azalır. Yetersiz beslenme devam ederse hücredeki vitamin düzeyi düşerek ilgili metabolik reaksiyon bozulur.

*Her vitaminin metabolizmada kendine özgü bir fonksiyonu olduğu için bir vitaminin eksikliği bir başka vitamin ile giderilemez.

*Vitaminlerin birçoğu yüksek sıcaklık, ışık, asit-bazdan etkilenir ve oksijen varlığında bozulur.

*Vitaminler suda çözünen ve yağda çözünen olmak üzere ikiye ayrılır. Suda çözünen vitaminler (B ve C) vücutta depo edilmediğinden günlük olarak alınır ve fazlası idrarla atılır. Yağda çözünen vitaminler (A, D, E ve K) vücutta depo edilebilir ve dokularda aşırı birikimi toksik etki yapar. Bu durumda vitamin zehirlenmesi (hipervitaminoz) meydana gelir.

 

 

 

1. a) Suda Çözünen Vitaminler

Suda çözünen vitaminler;

*vücutta depolanamaz

*fazlası böbrekler yoluyla dışarı atılır

*eksiklik belirtileri, yağda çözünen vitaminlere göre daha çabuk görülür.

B Grubu Vitaminleri

*Genellikle et, süt, yumurta, karaciğer, yeşil sebzeler, kuru yemiş, tahıllar ve meyvelerde bulunur

*Bazı bileşik enzimlerin yapısında koenzim olarak iş yapar.

*Bazı B vitaminleri insanın kalın bağırsağında yaşayan bakteriler tarafından üretilebilir.

*B grubu vitamin eksikliğinde beriberi, pellegra, yorgunluk, kaslarda kramp, anemi, saç dökülmesi, sinirsel bozukluk, zihin bulanıklığı ve bunama görülebilir.

                                                                                                     

 

C Vitamini

*Genellikle taze sebze ve meyvelerde bulunur

*Hava ile temas ettiğinde ya da sıcaklığın etkisiyle çabuk bozulur.

*Antioksidan özellik gösterir.

*Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde ve diş sağlığının korunmasında etkilidir.

*C vitamini eksikliği diş eti kanamasına, hâlsizliğe, eklemlerde ağrıya ve yaraların geç iyileşmesi şeklinde kendini gösteren skorbüt hastalığına sebep olabilir.

*Kan hücrelerinin yapımı için gerekli olan demir ve folik asidin kana geçmesini kolaylaştırıp kansızlığı önlemede etkilidir.

*Uzun süreli eksikliğinde kılcal damarlarda çatlama ve diş eti çekilmesi görülebilir.

1. b) Yağda Çözünen Vitaminler

Yağda çözünen vitaminler;

*vücutta depolanabildiğinden eksiklikleri geç hissedilir

*yağda çözünen vitaminlerin bağırsaklardan emilebilmesi için yağların sindiriminde ve emiliminde problem olmaması gerekir.

 

 

 

 

 

A Vitamini

*Et, karaciğer, balık, süt, yumurta ve tereyağı gibi hayvansal gıdalarda; koyu yeşil ve turuncu renkli sebzelerde bolca bulunur

*Besinlerle provitamin A şeklinde alınıp ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine dönüşür.

*Eksikliğinde deride keratin miktarı artar ve pul pul dökülmeler görülür.

*Bağışıklığın güçlenmesine etki eder. Kızamık hastalığında A vitamininin önerilmesinin nedeni budur.

*Uzun süreli A vitamini eksikliğinde gece körlüğü oluşabilir.

*Hücre farklılaşmasındaki rolünden dolayı A vitamini, sperm oluşumu ve embriyonun gelişimi için gereklidir.

D Vitamini

*Et, karaciğer, balık, süt, yumurta ve tereyağı gibi besinlerde bulunur

*Besinlerle alınan ya da deride güneş yardımıyla üretilen provitamin D karaciğerde daha sonra böbrekte çeşitli tepkimelerle D vitaminine çevrilir.

*D vitamini sıcaklığa dayanıklıdır, fakat hava ile temas ettiğinde ve ışığın etkisiyle yapısı bozulabilir.

*D vitamini eksikliğinde besinlerle alınan kalsiyum ve fosfor mineralleri, ince bağırsaktan yeterince emilemez. Bunun sonucunda çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde osteomalazi hastalıkları oluşur. Her iki hastalıkta da kemik mineral yoğunluğunda bozulma ve kemiklerde yumuşama söz konusudur. Çocuklarda tedavi gecikirse uzun kemiklerde şekil bozuklukları ortaya çıkar.

*D vitamininin vücuda normalden fazla alınması eklemlerin ve yumuşak dokuların kireçlenmesine neden olur.

 

 

E Vitamini

*Genellikle tahıllarda, yumurta sarısında, kuru yemişlerde, yeşil yapraklı bitkilerde ve bitkisel yağlarda bulunur

*Antioksidan özellik gösterir. Hücre metabolizması sonucu oluşan ve zehir etkisi gösteren hidrojen peroksidin (H2O2) parçalanmasında etkilidir.

*E vitamini eksikliği erkeklerde sperm üretiminin azalmasına, kadınlarda rahim fonksiyonlarının bozulmasına, kasların zayıflamasına, alyuvarların parçalanmasına ve hücrelerde zar yapısının bozulmasına neden olur.

K Vitamini

*Genellikle karaciğer ve yeşil sebzelerde bulunur

*İnsanın kalın bağırsağında yaşayan bakteriler tarafından üretilir.

*Oksijenli solunumda ve kanın pıhtılaşmasında görev alan bazı enzimlerin koenzimi olarak iş yapar.

*K vitamini eksikliğinde kanın damar dışında pıhtılaşma süresi uzar.

 

CiCi Bir Not: A, D, E ve K vitaminleri lipit yapıdadır

                          Pro vitamin A: Beta Karoten

                          Pro vitamin D: Kolesterol

 

 

 

 

Hormonlar

*Hormonlar; belirli hücre tiplerinden salgılanan ve hedef hücreler üzerinde düzenleyici etki gösteren, amino asit, protein ve steroit yapılı organik bileşiklerdir.

*Hormonlar; büyüme, gelişme, üreme ve homeostaziyi sağlama gibi görevleri yerine getirdiğinden canlılık için çok önemlidir.

*Az ya da çok salınması metabolik rahatsızlıklara yol açar.

*Hayvanlarda özel bezler tarafından üretilen hormonlar, kan ve vücut sıvılarıyla hedef organlara taşınır. Örneğin insanda hipofiz bezinden salgılanan ve kan yoluyla tüm vücuda dağıtılan büyüme hormonu, vücuttaki hücreleri etkileyerek büyümeyi ve hücre yenilenmesi ile hücrenin bölünmesini uyarır. Az salınması cüceliğe, fazla salınması ise devliğe yol açar. Bitkilerde üretilen hormonlar ise büyüme, çiçeklenme, meyve oluşumu, yaprak dökümü gibi olayları düzenler.